ĐBSCL Xoay Trục Nông Nghiệp: Cơ Hội Và Thách Thức Đan Xen

ĐBSCL chuyển hướng ưu tiên thủy sản, rau quả để thích ứng biến đổi khí hậu, nhưng còn đối mặt với ô nhiễm, gian lận mã số và chất lượng sản phẩm.

Vì sao ĐBSCL phải xoay trục nông nghiệp?

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) – vựa lúa, thủy sản và trái cây lớn nhất cả nước đang từng bước thực hiện chiến lược "xoay trục" nông nghiệp. Thay vì ưu tiên lúa gạo như trước, ĐBSCL chuyển trọng tâm sang thủy sản và rau quả, nhằm thích nghi với điều kiện tự nhiên thay đổi và đảm bảo sinh kế bền vững cho người dân.

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả tích cực ban đầu, chiến lược này cũng vấp phải không ít thách thức, từ chất lượng sản phẩm, gian lận thương mại cho đến môi trường sản xuất bị suy giảm.

Tái định hướng phát triển vì biến đổi khí hậu

Chiến lược “xoay trục” bắt nguồn từ Nghị quyết 120/NQ-CP (2017) về phát triển bền vững ĐBSCL trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Sự gia tăng xâm nhập mặn, nước biển dâng và thay đổi dòng chảy từ thượng nguồn sông Mekong đã làm giảm hiệu quả mô hình sản xuất cũ dựa vào lúa gạo.

Theo định hướng mới, đến năm 2030, diện tích nuôi thủy sản tại ĐBSCL sẽ tăng lên khoảng 1 triệu ha, tập trung vào các mô hình thích ứng như lúa – tôm, tôm – rừng. Cùng với đó, diện tích cây ăn trái sẽ được mở rộng thêm 200.000 ha, trong khi diện tích trồng lúa dự kiến giảm từ 220.000–300.000 ha, chuyển dịch từ mục tiêu sản lượng sang chất lượng và hiệu quả kinh tế.

Mô hình canh tác lúa – tôm tại ĐBSCL thích ứng biến đổi khí hậu. Ảnh: internet 

Những tín hiệu tích cực ban đầu

Sau hơn 7 năm triển khai, nhiều thay đổi đáng ghi nhận đã xuất hiện. Diện tích trồng lúa giảm xuống dưới 1,5 triệu ha; trong khi diện tích nuôi thủy sản và cây ăn trái tăng mạnh. Cơ cấu xuất khẩu nông sản cũng thay đổi rõ rệt: năm 2024, thủy sản dẫn đầu với 10,07 tỷ USD, kế đến là rau quả (7,12 tỷ USD) và lúa gạo (5,666 tỷ USD).

Nhiều mô hình mới mang lại hiệu quả cao, đặc biệt là mô hình nuôi tôm nước lợ tại các vùng bị xâm nhập mặn. Các vùng trồng lúa năng suất thấp đã được thay thế bằng cây ăn trái có giá trị xuất khẩu cao như sầu riêng, xoài, mít.

Thách thức nổi cộm: Gian lận, chất lượng và môi trường

Dù có những tín hiệu khả quan, quá trình xoay trục vẫn còn tồn tại nhiều vấn đề đáng lo ngại:

1. Gian lận mã số vùng trồng và chất lượng trái cây

Sau khi sầu riêng Việt Nam được cấp phép xuất khẩu chính ngạch sang Trung Quốc, tình trạng gian lận mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói gia tăng. Nhiều doanh nghiệp phản ánh bị mạo danh mã số, gây ảnh hưởng đến uy tín và nguy cơ bị cảnh báo dư lượng hóa chất từ thị trường nhập khẩu.

Tình trạng mua bán, cho thuê mã số vùng trồng diễn ra phổ biến, làm suy giảm năng lực cạnh tranh và gây khó khăn cho việc truy xuất nguồn gốc.

Sầu riêng - loại trái cây "bùng nổ" doanh số xuất khẩu lẫn vùng trồng trong thời gian vừa qua. Ảnh:internet 

2. Ô nhiễm môi trường và chất lượng con giống thủy sản

Ngành thủy sản cũng đối mặt với nhiều rủi ro. Chất lượng con giống tôm suy giảm, trong khi dịch bệnh gia tăng do môi trường nuôi bị ô nhiễm. Nhiều mô hình nuôi mật độ cao thất bại, buộc người dân phải quay về phương pháp nuôi truyền thống với mật độ thấp để đảm bảo hiệu quả và bảo vệ môi trường.

Giải pháp cần thực hiện đồng bộ

Để chiến lược “xoay trục” phát huy hiệu quả thực sự và mang lại sự phát triển bền vững cho ĐBSCL, cần triển khai đồng bộ các giải pháp:

• Siết chặt quản lý mã số vùng trồng và đóng gói:
  Xây dựng hệ thống giám sát minh bạch, ngăn chặn gian lận thương mại, đảm bảo truy xuất nguồn gốc rõ ràng.
• Cải thiện chất lượng con giống và môi trường nuôi thủy sản:
  Đầu tư nghiên cứu, sản xuất giống sạch bệnh; khuyến khích mô hình nuôi phù hợp với sức tải môi trường.

• Lập kế hoạch và thúc đẩy chuyển đổi một số diện tích lúa bị đe dọa sang các loại cây trồng thích ứng, có giá trị kinh tế cao.

• Đẩy mạnh công nghiệp chế biến:
  Tăng giá trị sản phẩm, đảm bảo đầu ra ổn định và nâng cao sức cạnh tranh trên thị trường quốc tế.
• Đào tạo và hỗ trợ nông dân:
  Hướng dẫn áp dụng công nghệ, kỹ thuật canh tác bền vững phù hợp với điều kiện khí hậu thay đổi.

Kết luận

Chiến lược xoay trục nông nghiệp của ĐBSCL là bước đi tất yếu trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khắc nghiệt. Tuy còn nhiều gian nan, nhưng nếu chính quyền, doanh nghiệp và người dân cùng hợp lực, vùng đất này hoàn toàn có thể trở thành trung tâm nông nghiệp bền vững và hiện đại, đóng góp lớn cho nền kinh tế quốc gia.